Bhutan en Sikkim reis

U komt aan op de kleine luchthaven van Bagdogra, in de Indiase deelstaat West-Bengalen. U wordt opgewacht door een gids en chauffeur en rijdt in ongeveer drie uur naar Darjeeling. Een mooie tocht, waarbij u langzaam steeds hoger klimt naar het nostalgische Britse hillstation Darjeeling, gelegen op 2134 meter. Onderweg passeert u de eerste theeplantages, waar de regio rondom Darjeeling zo bekend om is. In de verte doemt de Himalaya op en bij helder weer ziet u de eerste besneeuwde pieken. Een prachtig gezicht; de groene theeplantages, de Himalaya op de achtergrond en daartussen ligt Darjeeling. Niet voor niets was dit een van de populairste hillstations in de Britse tijd. De ambtenaren uit het Brits-Indische rijk trokken zich gedurende de zomermaanden terug in de hillstations, om de Indiase hitte te ontvluchten en het land werd dan vanuit deze hillstations bestuurd. Nog steeds ademt Darjeeling een nostalgisch-Britse sfeer uit. Er zijn diverse kostscholen, ’s avonds flaneert iedereen over de ‘mall’ en treinliefhebbers stappen in het oude treintje met z’n stoomlocomotief. En er zijn diverse luxe koloniale hotels waar u een ‘high tea’ kunt gebruiken.

Er valt van alles in Darjeeling en omgeving te doen. U kunt een van de theeplantages bezoeken en een ritje met de stoomtrein maken. U kunt bijv. uitstappen bij het stationnetje van Ghoom en daar het Tibetaanse klooster Yiga Chooling bezoeken. Het nabijgelegen klooster van Bhutia Busty is ook een bezoekje waard. In de omgeving van Darjeeling wonen veel Tibetaanse vluchtelingen, vandaar dat u hier ook enkele Tibetaanse kloosters aantreft. Treinkaartjes voor het stoomtreintje kunt u ter plaatse in Darjeeling kopen, reken op ongeveer 10 euro voor een kaartje.

De mogelijkheid bestaat om vroeg op te staan (circa 04.30) en (samen met de Indiase toeristen) naar de Tiger Hill te worden gebracht om de zonsopkomst over de bergreus Kanchenjunga (8598 meter) te bewonderen. Bij heel helder weer kunt u daarbij een groot deel van de Himalaya zien en als 't helemaal meezit zelfs de Mount Everest! Het uitzicht over de Himalaya verlicht door de eerste zonnestralen hoort wat ons betreft bij de mooiste reiservaringen. In een uur of vijf reist u daarna door naar Pelling waarbij u de Indiase deelstaat Sikkim in reist. De rit voert door een prachtig berglandschap vol theeplantages en zakt uiteindelijk af naar de Teesta Rivier. In het voorjaar ziet u hier veel rododendrons en later in het jaar bloeien hier reusachtige rode kerststerren. Pelling is prachtig gelegen op 2150 meter. Het kleine dorpje bestaat tegenwoordig voornamelijk uit hotels en restaurants, maar biedt een schitterend uitzicht over de Himalaya met als uitschieter natuurlijk Indiaas hoogste piek de Kanchenjunga. Bij Pelling kunt u de kloosters van Pemayangste en Sangachoeling bezoeken.  Het kloostercomplex van Pemayangste hoort tot de belangrijkste van Sikkim. Het klooster behoort tot de Nyingma-stroming, de oudste stroming binnen het Tibetaanse boeddhisme. Gelegen op een heuveltop is het Sangachoeling klooster het één na oudste klooster van Sikkim. Wanneer de tijd het toelaat is het eventueel mogelijk om vanaf het klooster terug te wandelen naar Pelling. ’s Avonds kunt u misschien ergens ‘chang’ drinken, het lokale roggebier, gemaakt van gegiste rogge waarop heet water wordt gegoten. Het brouwsel smaakt een beetje naar Japanse sake!

Van Pelling reist u verder via Rabdenste naar Yuksom. In Rabdentse, dat van 1670 tot 1814 de hoofdstad van Sikkim was, ziet u de karakteristieke stenen stupa’s met op de achtergrond de machtige Kanchenjunga. Het is hierna nog een uurtje rijden naar het kleine en heilige meer van Khecheopari, waar u uiteraard ook een stop maakt voordat u verder rijdt naar het landelijke dorpje Yuksom. 
 
Yuksom is schitterend gelegen op 1780 meter, te midden van bergen, heuvels en meren. Dit was de eerste hoofdstad van Sikkim, gesticht in 1641. Uit deze tijd stamt ook nog de Norbugang Stupa. In de omgeving kunt u mooie wandelingen maken. Een stevige, steile wandeling van een paar uur brengt u aar het Dubdi klooster, hoog gelegen boven Yuksom. Eventueel kunt u er ook met de auto naar toe. Het is een van de oudste kloosters in Sikkim en stamt uit 1701. Indien u het klooster wilt bezoeken, probeer dan in het dorp wel eerst de sleutel te achterhalen, want het complex is meestal gesloten. De omgeving van Yuksom nodigt uit tot mooie wandelingen. Niet voor niets beginnen enkele van Sikkim’s bekendste trektochten hier. Wanneer u graag meer wandelt kunt u hier een dag extra toevoegen. 

Een kleine twee uur rijden brengt u naar misschien wel het mooist gelegen klooster van Sikkim, Tashiding. Een pad omgeven door gebedsvlaggen voert naar een heuveltop met een uitzicht op de bergen in de wijde omgeving. In de verte kunt u aan de ene kant Ravangla zien liggen, aan de andere kant Pelling en Rabdentse. Het klooster van Tashiding is het heiligste klooster van Sikkim. Rondom het klooster liggen diverse boerderijtjes, wat het een heerlijke, rustgevende landelijke sfeer geeft. Na een bezoek aan dit klooster rijdt u in enkele uren verder over slingerende bergwegen naar de hoofdstad Gangtok. Hoe dichterbij Gangtok u komt, hoe drukker het verkeer. Gangtok is een klein, levendig stadje en heeft net als Darjeeling ook een moderne boulevard (mall) waar u gezellig kunt winkelen. Een wandeling naar het Enchey klooster is leuk. U moet zeker een bezoek brengen aan het interessante Instituut voor Tibetologie, waar u een van ’s werelds grootste collecties Tibetaanse boeken, thangka's en andere kunstvoorwerpen aantreft. Natuurlijk kunt u ook gewoon lekker wat over de bazaar slenteren.

Vlakbij Gangtok ligt Rumtke; het grootste klooster van Sikkim en de thuisbasis van de Karmapa lama, leider van de Kagypa sekte (de Zwarthoeden). U kunt zowel het oude als het nieuwe klooster van Rumtek bekijken. De Karmapa zelf woont er niet, want India durft het niet aan om de huidige incarnatie op de troon te installeren, uit angst voor problemen met buurland China. De huidige Karmapa lama vluchtte namelijk rond de eeuwwisseling van zijn klooster in Tibet (Tsurphu) naar India.  U verlaat Sikkim weer om naar het in West-Bengalen gelegen Kalimpong te rijden. De inwoners van west-Bengalen zouden overigens liever een zelfstandige Gurkha staat uitroepen, aangezien ze zich benadeeld voelen door de Bengaalse overheid in Kolkata. Deze Gurkha staat zou ook Darjeeling moeten bevatten. Kalimpong was ooit een belangrijks Brits administratief centrum en eeuwenlang een handelscentrum tussen Tibet, Bhutan en India. Nog steeds ademt het stadje een Tibetaanse sfeer uit. Zo kunt u er enkele Tibetaanse kloosters bezoeken, maar u bent in India en dus er zijn ook een aantal hindoetempels te bewonderen. Er is zelfs een kerk helemaal in boeddhistische stijl, dus in de vorm van een klooster en met oosters getinte schilderingen van de lijdensweg van Jezus. In de levendige bazaar treft u verschillende winkeltjes met boeddhistische relikwieën aan, waar vooral mensen uit Bhutan op afkomen die hier graag inkopen komen doen.

Vanuit Kalimpong is het een lange rit van zo’n zeven uur naar de Bhutanese grens (Jaigaon). Bij het immigratiekantoor maakt u kennis met de Bhutanese gids en chauffeur. De douaneformaliteiten worden doorgaans snel afgehandeld en u overnacht aan de Bhutanese kant in Phuentsholing. Phuentsholing is een typisch grensplaatsje, met alle handel en wandel die daarbij hoort, doch de sfeer is er nog wel wat Indiaas.  Slenterend door het stadje vallen meteen al een paar typische Bhutanese uitingen op; de karakteristieke bouw van de huizen, de traditionele kledij van de bevolking (de gho voor mannen en de kira voor vrouwen) en de vele rode pepers die in trosjes te drogen hangen aan de raamkozijnen. De peper is een veel gebruikt ingrediënt in de erg pittige Bhutanese keuken, het nationale gerecht is bijvoorbeeld ‘chilli with cheese’. Gelukkig wordt er voor westerlingen een stuk milder gekookt.

Vanaf de grens is het ongeveer een uur of acht rijden naar Thimpu, de hoofdstad van Bhutan. Onderweg bezoekt u de Kharbandi Tempel, gebouwd door de grootmoeder van de huidige koning. Er wordt meestal geluncht in Bunakha. Hoewel Thimpu tegenwoordig een echte stad is doet de sfeer nog steeds dorps en kleinschalig aan. Bezoek tijdens uw verblijf in Thimpu zeker het grote boogschietstadion waar meestal wel wedstrijden plaatsvinden, het is de nationale sport in Bhutan en een wedstrijd trekt altijd veel bekijks. Ook kunt u een van de vele kloosters of de nationale Vredes Chorten bekijken. Maar het is ook leuk om gewoon even lekker wat door de stad te wandelen, in de hoofdstraat zijn tal van winkeltjes en pleintjes waar u vanaf een bankje het dagelijkse leven kunt gadeslaan. Natuurlijk kunt u ook de imposante dzong van Thimpu bezichtigen. Deze dzong herbergt de werkvertrekken van de koning, wiens paleis er schuin tegenover ligt. De veiligheidscontrole voor een bezoek aan de dzong van Thimpu zijn dan ook een stuk strenger dan elders in het land. Een dzong is een typisch Bhutanese bouwwerk dat u gedurende de reis door Bhutan in veel plaatsen kunt bewonderen. Het is een gefortificeerde nederzetting en herbergt zowel de provinciale geestelijke als wereldlijke macht. Een soort abdij en provinciehuis ineen dus. De Bhutanese mannen moeten bij het betreden van de dzong hun traditionele sjaal dragen waaruit hun rang blijkt (bijvoorbeeld burger of ambtenaar), ook mogen ze de dzong alleen binnengaan in hun verplichte Bhutanese kledij en met leren schoenen. Hoewel je de meeste dzongs tegenwoordig als toerist mag bezoeken, kunt u nooit in alle gedeelten komen, er zijn altijd ruimtes waarin gewerkt wordt of heilige ruimtes die afgesloten zijn. Gelukkig blijft er vanaf de binnenpleinen genoeg over om te bewonderen. Toeristen hoeven zich niet aan kledingvoorschriften te houden, maar uiteraard dient u wel decent gekleed te gaan.

Vandaag kunt u een wandeltocht maken naar de kloosters van Cheri en Tango. U gaat eerst een eind op weg met de auto, ongeveer drie kwartier. Daarna splitst de weg zich in twee routes naar de twee uit elkaar gelegen kloosters. Vanaf dit punt gaat u te voet verder en kunt u de ene weg inslaan naar het Tango klooster en de andere naar het Cheri klooster. Naar beide kloosters is het ongeveer een uur wandelen (twee uur heen en weer). Het Tango klooster is gebouwd door de 'Divine Madman' (zie de beschrijving bij Punakha), het Cheri klooster is prachtig rustiek gelegen. Aan het eind van de dag kunt u nog een bezoek brengen aan de kleine dierentuin, gelegen aan de rand van de stad. De dierentuin is geheel gewijd aan het nationale dier van Bhutan, de takin; een uniek beestje dat nog het meest weg heeft van een hertachtige variant op de gnoe. Bent u in het weekend in Thimpu bezoek dan ook even de levendige weekendmarkt.

Vanaf de Thimpu vallei begint de stijging naar de Dochu La pas (3140 meter). Niet alleen is de pas bezaaid met stupa’s en gebedsvlaggen, bij helder weer heeft u ook een prachtig uitzicht over de Himalaya. Onderweg passeert u het klooster Chimi Lhakhang gebouwd door de ‘Divine Madman’, een legendarisch figuur uit de Bhutanese geschiedenis. Hij was ervan overtuigd dat een losbandig leven met veel plezier de weg naar nirvana open legt. De fallussymbolen geschilderd op de muren en deuren van de huizen zullen u door het hele land opvallen. Ze bieden naast bescherming een herinnering aan het wilde liefdesleven van deze populaire heilige van Bhutan. Bij voldoende tijd kunnen kunt u naar het klooster wandelen, een half uurtje vanaf de weg. Wanneer u Punakha nadert ziet u de fraaie dzong meteen liggen. Het is een van de mooiste en belangrijkste van het land, prachtig gesitueerd bij de samenvloeiing van twee rivieren. Omdat Punakha een stuk lager ligt dan Thimpu is het er doorgaans ook warmer. Eeuwenlang diende het dan ook als winterresidentie voor de Koninklijke familie. En nog steeds verhuist het religieuze centrum van Thimpu in de winter naar de dzong van Punakha. Met een beetje geluk kunt u naar binnen om de prachtige gebedshal te bewonderen. Niet alle ruimtes zijn altijd toegankelijk, maar er blijft altijd genoeg over om te bezichtigen. 

Na een uur rijden passeert u de chörten van Chendebji, een Nepalese chörten die sterk doet denken aan de Swayambunath Stupa in Kathmandu. Niet veel later kunt u Trongsa al zien liggen, maar het duurt nog een tijd voordat t er daadwerkelijk bent, want de weg slingert zich verraderlijk langs de bergwanden. De dzong van Trongsa is de grootste van het land en is prachtig gelegen, hoog tegen de berg. Overal vanuit het stadje heeft u er mooi zicht op. De dzong is een actief administratief en religieus centrum en kan daardoor niet altijd vanbinnen worden bezocht. De aanblik is echter al indrukwekkend en het dorpje zelf is leuk om even doorheen te wandelen. Ook kan tegenwoordig de Wachttoren worden bezocht, vlak naast de dzong.

Meteen na Trongsa begint een stijging naar de Yotong La pas (3425 meter), een uur klimmen. Dan is het nog een uur of twee rijden naar de Bumthang vallei, waar u overnacht in het plaatsje Ugencholing. Bumthang is eigenlijk een verzamelnaam voor de vier valleien in centraal Bhutan; Chokhor, Tang, Ura en Chumey. De belangrijkste bezienswaardigheden zijn te vinden in Chokhor en wanneer men het over Bumthang heeft bedoelt men vaak Chokhor. Vanuit Jakar kunt u leuke wandelingen maken door de vallei en onderweg diverse kloosters bezoeken. Ook het dorpje zelf is de moeite waard om even wat doorheen te wandelen, een restaurantje te bezoeken of om te winkelen. Uiteraard vindt u ook hier een dzong, die van Jakar. Het bouwwerk met hoge, imponerende muren ligt aan de rand van de stad in de bergen en biedt een mooi uitzicht over de wijde omgeving.

Vandaag kunt u gaan wandelen door de vallei en onderweg een aantal kloosters bezoeken. Uiteraard kunnen niet-wandelaars de kloosters ook met het privévervoer bezoeken. Als eerste bezoekt u de Kurjey Lhakhang, een van de meest indrukwekkende kloosters, bestaande uit drie tempels. In een van de tempels bevindt zich een heilige grot waarin de patroonheilige van Tibet, Guru Rinpoche, gemediteerd zou hebben nadat hij de demonen versloeg en Bhutan het Tibetaans boeddhisme bracht. Een wandeling van zo’n twee uur brengt u via diverse kloosters terug naar Jakar. Onderweg passeert u de Tamshing Goemba en de Konchogsum Lhakhang. Natuurlijk kunt u in Jakar ook de plaatselijke dzong bezoeken, waarvandaan u een prachtig uitzicht hebt over de vallei.

Hoogstwaarschijnlijk vroeg in de ochtend wordt u naar de kleine luchthaven van Bumthang gebracht voor de binnenlandse vlucht naar Paro. Bij helder weer heeft u aan de rechterkant van het vliegtuig een mooi uitzicht over de (besneeuwde) bergtoppen van Bhutan en Tibet. De vlucht duur nog geen uur. Paro is een klein provinciestadje gelegen in de mooie gelijknamige vallei. Aan de rand van Paro ligt de imposante Paro dzong, een vierkant bouwwerk dat u via een ophaalbrug betreedt. Het zal u vast niet verbazen dat de prachtige dzong van Paro het decor vormde voor de beroemde film ‘Little Buddha’ van Bernardo Bertolucci. Vlak boven de dzong ligt het Nationaal Museum, gevestigd in de oude wachttoren (ta dzong). Het is een interessant museum en in de vele ronde gangen zijn vele kunstschatten te bewonderen. Het geheel geeft een mooi overzicht van de geschiedenis en het dagelijkse leven in Bhutan. Het dorpje is charmant, met theehuizen en kleine winkeltjes. Op de velden rondom Paro zijn mensen aan het werk en ook vinden er regelmatig boogschietwedstrijden plaats.

Niet ver buiten Paro ligt Taktshang Goemba, het Tijgernestklooster. Door zijn spectaculaire ligging, hangend aan een steile rotswand, is dit verreweg het beroemdste klooster van Bhutan. Het is een mooie, maar pittige wandeling naar het klooster. Het pad loopt vrijwel non-stop bergopwaarts. Na ongeveer een uur bereikt u het eerste uitzichtpunt bij het theehuis. Hier kunt u onder het genot van een drankje genieten van het uitzicht op het klooster aan de overkant. Eventueel kunt u tot aan het theehuis ook per paard naar boven, maar bespreek dit dan wel van tevoren met uw gids zodat die dat op tijd kan regelen. Liefhebbers kunnen vanaf het theehuis nog verder wandelen om het klooster zelf te bezoeken. Het pad voert dan verder over in de rotsen uitgehouwen trappetjes, omgeven door wapperende gebedsvlaggen. Bij betreding van het klooster dient u uw tas en camera af te geven, want u mag binnen niet fotograferen. Ook dient u respectvol gekleed te gaan, dus geen blote armen en benen, en het liefst niks nauwsluitends. Zorg dat u wat kleingeld paraat houdt, zodat u in de tempels eventueel een kleine donatie kunt doen, net als de lokale bevolking. U kunt diverse ruimtes in het klooster bezichtigen, waaronder de grot waarin Guru Rinpoche drie maanden zou hebben gemediteerd. Tijdens een brand in 1998 werden grote delen van het klooster verwoest, maar deze grot bleef op wonderbaarlijke wijze vrijwel onbeschadigd. Het klooster is inmiddels weer helemaal heropgebouwd.

U wordt naar de luchthaven van Paro gebracht; waarmee er een einde komt aan deze onvergetelijke reis door het land van het Bruto Nationaal Geluk. Afhankelijk van uw reisplannen vliegt u naar Delhi, Kathmandu, Kolkata, of wie weet wel naar Bangkok?