Tadzjikistan en Kirgizië Reis

U komt aan in Dushanbe. Dushanbe, de hoofdstad van Tajikistan, is een kleine, aangename stad. Er hangt een typisch Centraal-Aziatische sfeer, zeker op de bazaar. Daar ziet u mannen met leren laarzen en lange jassen, vrouwen in gebloemde jurken en een eindeloze hoeveelheid producten. U kunt een bezoek brengen aan het Museum of National Antiques, waar u veel historische opgravingen vindt, met als hoogtepunt een liggende boeddha. Deze is de grootste van Centraal-Azië, na het vernietigen van de boeddha’s bij Bamiyan in Afghanistan door de Taliban. Maak een wandeltocht over de centrale Rudakhi boulevard en bezoek de Yakoub moskee, het grote standbeeld van Somoni en de daarbij gelegen landkaart van het Rijk der Samanieden. Liefhebbers kunnen op eigen gelegenheid een uitstapje naar Hissar, de overblijfselen van een 18e-eeuws fort uit het tijdperk van het Emiraat van Buchara.

Vandaag begint de lange tocht. De jeeps worden bepakt, u maakt kennis met gids en chauffeur en vertrekt voor het eerste (relatief makkelijke) traject. Een uurtje rijden buiten Dushanbe ligt Kurgan Teppa, vindplaats van de grootste boeddha van Centraal-Azië. U vervolgt de tocht richting het zuidelijk deel van Tajikistan, op de kaart misschien een omweg, maar de rechtstreekse route van Dushanbe naar Khorog is een enorm slechte weg. Deze weg is beter, maar dan wel voor Tadzjiekse begrippen. Zware regenval kan hier ook voor overstromingen, landslides, modderstromen en vertragingen zorgen. U overnacht in een guesthouse of homestay in Kulob.

Een lange dag staat op het programma. U laat het vruchtbare, groene landschap van dit zuidelijk deel van Tajikistan achter u en komt al snel in de grensregio met Afghanistan. U volgt de Panjrivier (de grensrivier is tussen Tajikistan en Afghanistan) en komt in een steeds ruiger, woester landschap terecht. Aan de overkant kijkt u naar Afghaanse dorpjes, eenvoudige lemen nederzettingen. Hoewel het leven aan de Tadzjiekse kant eenvoudig is, is het een luxe vergeleken met de overkant. Daar zijn geen wegen en auto’s, slechts wandelpaden, hooguit geschikt voor muilezels en paarden. Zoals voor de hele tocht zal gelden, is het moeilijk te voorspellen, hoe lang we er overdoen. Alles hangt af van de conditie van de wegen, eventuele wagenpech, aantal vertragingen bij controles e.d. Uiteindelijk komt u aan in de grensplaats Kalaikhum. Nu bent u echt in de Pamirregio. Hier maakt de Tadzjiekse bevolking plaats voor de trotse inwoners van Gorno Badakshan, de Pamiri’s u overnacht in een zeer eenvoudig hotel, gelegen aan de grensrivier met Afghanistan

U gaat een avontuurlijke tocht maken naar de prachtige vallei van Bartang. In deze afgelegen vallei kunt u mooie (maar soms pittige) wandelingen maken. De wegen naar deze valleien zijn soms erg slecht. Het kan voorkomen dat de wegen geblokkeerd zijn en we het programma moeten aanpassen. U overnacht in een homestay in het dorpje Khizev, een van de mooist gelegen dorpen van Tadzjikistan. Het dorpje ligt tussen twee bergmeren in een schitterende omgeving.

U keert terug naar de Pamir Highway. U blijft de Panj rivier volgen die zich door een ruig gebergte slingert. Onderweg ziet u wegroestende tanks, achtergelaten door het sovjetleger op hun terugtocht uit Afghanistan. Pas ook op voor de borden ‘ Mini’, dit zijn mijnenvelden! Gelukkig zijn er inmiddels teams bezig de mijnen op te ruimen, maar het zal nog wel jaren duren eer alle mijnen zijn opgeruimd. Aan het einde van de middag komt u aan in Khorog, de hoofdstad van Gorno Badakshan. Een lelijke hoop beton, de architectonische herinnering aan het Sovjettijdperk. Er is een kleine bazaar, er kunnen wat kleine inkopen gedaan worden en de laatste kans om te e-mailen en internetten (hoewel de kans groot is dat stroomstoringen een en ander onmogelijk maken). De chauffeurs kunnen de laatste benzine inslaan.

U begint aan een van de hoogtepunten van de reis; de tocht door de Wakhan Corridor. Eerst bezoekt u de warmwaterbronnen van Gharm Chasma. Deze bronnen liggen in kalksteenrotsen en vertonen een gelijkenis met de bronnen in Pamukkale in Turkije. Vervolgens rijdt u naar Ishkashim, wederom een grensplaats met Afghanistan. Hier moet u zich registreren, u kunt er lunchen en een wandeling over de bazaar maken, het Leninbeeld aanschouwen en genieten van een eerste blik op het Hindu Kush gebergte. Hier in Ishkashim werd destijds de Great Game beëindigd en kwamen de Russen en Britten overeen om van de Wakhan Corridor een neutrale zone te maken. Vervolgens reist u langzaam de Wakhan Corridor in, een stoffige (of modderige) weg langs een meanderende rivierbedding met aan de ene kant de uitlopers van de Hindu Kush, aan de andere kant het Pamirgebergte. U passeert kleine dorpjes en veel kinderen met kudden schapen en geiten. In de verte kijkt u uit op de Karl Marx piek (6723 meter). U overnacht in Yamchum. Hier liggen de imponerende ruines van een oud fort, vermoedelijk een overblijfsel uit zoroastrische tijden en bedoeld om deze tak van de Zijderoute te beschermen. Einde van de dag kunt u een bad nemen in de ook hier aanwezige warmwaterbronnen van Bibi Fatima. Deze warmwaterbronnen zijn helemaal in de rotsen uitgehouwen.

Onderweg naar Langar passeert u het dorpje Yamg. Hier vindt u veel traditionele Pamirhuizen. In de huizen vindt u vijf pilaren, verwijzend naar de vijf pilaren van de islam en vijf heilige imams voor de isma?lieten. De pilaren staan voor een soort houten verhogingen, waar men overdag opzit en ’s avonds slaapt. In Yamg bezoekt u het huismuseum van de sufi-heilige Mubarak Kadam. In dit traditionele huismuseum liggen muziekinstrumenten, weefgetouwen, heilige geschriften. De toegangspoorten zijn mooi bewerkt en uiteraard getooid met de enorme hoorns van Marco Polo schapen. Het het hele dorp zal uitlopen om kennis te maken. U rijdt verder door de Wakhan corridor en maakt kennis met een ander deel van de geschiedenis. U ziet boeddhistische grotten in de rotswand en overblijfselen van wat een boeddhistische stupa zou kunnen zijn, maar evengoed een zoroastrische vuurtempel. Er is nog veel werk te verrichten hier voor archeologen. Uiteindelijk komt u aan in Langar. Hier vloeit de Wakhirivier samen met de Panjrivier. Er wordt een brug gebouwd naar Afghanistan om de Pamir Highway te verbinden met de Karakorum Highway in Pakistan, wat een heel nieuw tijdperk in deze geïsoleerde regio kan inluiden. U bezoekt het gemeenschapshuis, gebouwd voor de Aga Khan. De Aga Khan is de leider van de isma?lieten en erg geliefd met zijn Aga Khan Foundation. Deze stichting zet erg veel ontwikkelingsprojecten op in de Pamirregio (evenals in Noord-Pakistan). Een aantal jaar geleden is de Aga Khan op bezoek geweest en heeft men dit gemeenschapshuis gebouwd. De isma?lieten kennen geen moskeeën, maar hebben alleen gemeenschapshuizen waar men samen komt. Daarnaast kent men mazars, heilige plekken waar belangrijke gebeurtenissen hebben plaatsgevonden of waar heilige personen begraven liggen. Een van de mooiste voorbeelden van een mazar, een graf bedolven onder de hoorns van Marco Polo schapen, ligt tegenover het gemeenschapshuis. Als u nog niet genoeg heeft van de culturele rijkdom van de Wakhan Corridor kunt u hier een wandeling naar boven maken, waar diverse petrogliefen in de rotsen te vinden zijn. Tevens een prachtig uitzicht op de bergpieken van de Hindu Kush.

U verlaat de Wakhan Corridor. Een tocht dwars over een bergketen met reusachtige vergezichten, langs met ijs bedekte meren, langs een eenzame militaire post, over de Kargushpas (4344 meter) brengt u in het oostelijk deel van de Pamir. Een compleet ander landschap. Vind men in de Wakhan Corridor af en toe nog eens een groen veldje, een paar bomen, hier is alles kaal en desolaat. In deze woestenij woont bijna niemand, slechts enkele Kirgizische nomaden met kudden yaks. Overal ziet u spiegelende bergmeren, de een nog betoverender dan de ander. U overnacht in een heel eenvoudig homestay in het dorpje Bulunkul. De barakken, wegroestende containers en andere overblijfselen uit het Sovjettijdperk worden langzaam vervangen door stenen huisjes en betere voorzieningen. De omgeving is er adembenemend mooi; er kan dan ook een prachtige wandeling gemaakt worden bij de meren Bulunkul en Yashikul. Maar doe het rustig aan, u bent hier op grote hoogte, zo’n 3800 meter.

U rijdt verder over de Pamir Highway, een eindeloze streep asfalt door een verlaten woestenij. Onderweg enkele nederzettingen, kudden yaks en hier en daar een yurt. 
 
Vervolgens reist u naar Murghab, de grootste nederzetting in de omgeving. Wederom de bekende troosteloosheid van barakken, verrot beton en roestende containers. Maar ook een nieuwsgierige bevolking en een eerste blik op de bergreus Muztagh Ata, gelegen aan de Chinese kant van de Pamir. De werkloosheid is hier bijna 100%, een gevolg van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie waarop de Russen, die voor het werk zorgden, bijna allemaal zijn vertrokken.

Vanuit Murghab maakt u een uitstapje naar het Rangkul meer. Bij het Rangkulmeer ziet u met een beetje geluk in de verte de toppen van de Muztagh Ata en Kongur Shan, de hoogste toppen van de Pamir, gelegen aan de Chinese kant, bij het Karakulimeer. Dat is een bekende stop voor wie wel eens de Karakorum Highway gevolgd heeft.

U rijdt verder over de Pamir Highway langzaam omhoog naar de Ak-Baitalpas, met 4655 meter het hoogste punt van onze reis. Dan begint een langzame afdaling naar het Karakulimeer, het grootste meer van het Pamirgebergte. Een reusachtig meer, zo hoog gelegen dat er geen leven mogelijk is. Een meer omringd door een eindeloze reeks bergpieken, waaronder Pik Lenin (7134 meter). Maar voor het zover is, passeert u een stenen barak, de Pamirski Post. Ooit een vooruitgeschoven post van het tsaristische rijk, nu een eenzame herinnering aan een vergeten tijdperk. De Pamir Highway volgt lange tijd de Chinese grens. Af en toe kunt u Chinese grenswachten zien lopen.

De laatste dag in Tajikistan. Na het Karakulimeer moet u nog een pas over. Vlak voor deze Kyzyl Artpas (4282 meter) beginnen de Tadzjiekse douaneformaliteiten, die eeuwig kunnen duren. De dienstplichtige soldaten die op deze post gestationeerd zijn hebben weinig te doen en willen alle tijd nemen om de buitenlanders te controleren. Als u dit eenmaal achter zich heeft, rijdt u naar het hoogste punt van de pas en dan begint de afdaling naar Kirgizstan. Beneden dezelfde procedure met de Kirgizische douane en dan rijdt u de Pamir Alai vallei in. Vergeet niet naar achter te kijken voor een fabelachtige blik op het Pamirgebergte.U bevindt zich in een prachtige omgeving. Een groene vallei waar een rivier doorheen kronkelt. Aan de ene kant van de vallei het imposante Pamirgebergte met als uitsteker Pik Lenin, aan de andere kant de Pamir Alai bergketen. Bij helder weer heeft u uitzicht over het hele Pamirgebergte, adembenemend zoals de witte pieken afsteken tegen de blauwe lucht. Het dorpje Sary Tash is een typisch Kirgies dorpje met veel witte huisjes waar de dorpelingen wonen en waarvandaan ze hun akkertjes bewerken. Velen trekken ’s zomers naar hoger gelegen gebieden om hun yurts op te zetten en daar de kudden te laten grazen. U rijdt verder naar het dorpje Sary Mogul, weer een typisch Kirgies dorpje met veel witte huisjes waar de dorpelingen wonen en waarvandaan ze hun akkertjes bewerken. Velen trekken ’s zomers naar hoger gelegen gebieden om hun yurts op te zetten en daar de kudden te laten grazen. Nog een stukje verder ligt Achik Tash, het basiskamp van Pik Lenin.

U wordt wakker met (hopelijk) een blik op Pik Lenin, een van de hoogste bergen in de voormalige Sovjet-Unie en deze bergreus van 7134 meter heeft nog steeds een grote aantrekkingskracht voor bergbeklimmers. Ook zonder gelijk de top te willen halen is dit een prachtige omgeving. 's Zomers zijn er veel meertjes in de omgeving, gevuld met smeltwater van de gletsjers. U kunt hier prachtige wandelingen maken.

U rijdt verder over de Pamir Alai naar Osh, de tweede stad van Kirgizstan. Bezoek zeker de bazaar, een van de grootste van Centraal-Azië. Overal kraampjes, kopers en verkopers. Veel textiel, veel broden, vlees, groenten en fruit. Wandelliefhebbers kunnen de heilige berg van Osh, de Suleiman Gora, beklimmen. Dit is een plegrimsoord voor moslims; Mohammed zou hier namelijk ooit gebeden hebben. De meest beroemde pelgrim, die hier een kleine moskee (de Dom Babura) heeft gebouwd, was Babur, geboren in de Ferganavallei en stichter van de Indiase Moghul-dynastie.

Vanaf nu begint de grote doorsteek door het centrale berglandschap van Kirgizstan. U vertrekt richting Uzgen. Daar bezoekt u een complex van drie oude mausolea, een van de weinig historische bezienswaardigheden van Kirgizstan. Dit is een van de weinige overblijfselen van het tijdperk der Karakhanieden, een dynastie uit de 12e eeuw. De Karakhanieden vestigende definitief de islam als godsdienst en regeerden het rijk vanuit Kashgar. De mausolea laten mooie patronen in klei zijn, een voorloper van de latere turquoise mozaïeken zoals die bijvoorbeeld in Samarkand en Buchara te zien zijn. Vervolgens rijdt u langzaam maar zeker de bergen in. Steeds verder laat u stedelijke nederzettingen achter u, totdat u een pas oversteekt en het blauwe water van het Toktogulmeer zien schitteren.

U vervolgt de tocht door de bergen. Wederom moet een hoge bergpas bedwongen worden. Ditmaal de 3184 meter hoge Ala Belpas. Eenmaal boven bevinden u zich op de Suusamyr hoogvlakte. ’s Zomers staan hier veel nomaden, niet alleen om hun schapen te houden, maar het is ook een populaire plek om te eten. Veel chauffeurs stoppen hier voor een maaltijd onderweg van Osh naar Bishkek. U verlaat de de weg Osh – Bishkek en neemt de kleine afslag richting Kizil Oy. De weg door het mooie landschap is nu niet meer verhard. In het dorpje Kizil Oy overnacht u in een homestay.

De hoogste tijd om naar een bergmeer te gaan, en dan gelijk een van de mooiste, het op 3016 meter hoge gelegen Son Kulmeer. Ook dit is een favoriete plaats voor nomaden om hun yurts neer te zetten. Er zijn veel kudden schapen, geiten, paarden en yaks. Het grote, met vis gevulde meer is niet echt geschikt om in te zwemmen, het is moeilijk benaderbaar, want de omgeving is vrij moerassig. Bij het Son Kul meer kunt u het leven van de nomaden gade slaan, wandelen of  een paard huren. Als u rondwandelt zult u zeker uitgenodigd worden om eens kennis te maken in een yurt.

Een vrije dag bij het Son Kul meer. Als u rondwandelt zult u zeker uitgenodigd worden om eens kennis te maken in een yurt. U zult zien dat yurts van binnen vaak prachtig bekleed zijn met vilten tapijten. Achter in de yurt liggen dekens en matrassen opgestapeld. De hele familie slaapt ’s avonds in de yurt, soms wel meer dan 10 personen. Recht tegenover de ingang is de tör, de plaats waar de belangrijkste gasten zitten. Rechts hiervan zitten de mannen, links de vrouwen. In de meeste yurts bevindt zich een primitieve keuken, hoewel het ook voorkomt dat er een aparte yurt als keuken gebruikt wordt. Terwijl de mannen de kudden beheren, jagen en bij elkaar op bezoek gaan, bakken de vrouwen grote ronde broden en koken ze kezmeh (noedelsoep) in de kazan, een grote ronde ketel. Daarnaast worden de koeien en merries gemolken. Vooral de melk van merries is belangrijk voor de Kirgiezen. Drie keer per dag gaat men met veulens naar de merries om te melken. De melk wordt gekarnd en vervolgens worden er diverse producten van gemaakt, waaronder koumis. Deze licht gefermenteerde merriemelk is voor Kirgiezen de favoriete drank, die ze dan ook veelvuldig nuttigen en hun gasten ten alle tijde aanbieden. Van de melk wordt ook kaimak (vette room), surumai (gekookte boter) en airan (yoghurt) gemaakt.

Een lange reisdag naar de Kirgizische hoofdstad. Onderweg kunt u een blik werpen op het Issyk Kul meer. Het Issyk Kul-meer is, na het Titicameer in Zuid-Amerika, het grootste alpiene meer ter wereld. Het vormt de ideale combinatie tussen berg- en watersport. U kunt er zwemmen, varen of op het strand liggen en ondertussen turen naar de eindeloze bergketens die het meer omringen. Pas in de vorige eeuw verschenen hier de eerste stedelijke nederzettingen, allen koloniale buitenposten van het Russische rijk. Nog steeds proeft u iets van de Russische koloniale sfeer wanneer u langs de vele beschilderde houten huisjes in de straten van Karakol of Ananieva loopt. Niet alleen de Russen kwamen hier in de vorige eeuw, ook Dunganen en Oeigoeren op de vlucht uit China. Tijdens de sovjetperiode groeide het meer uit tot een geliefde toeristische trekpleister met vele vakantieparken, kuuroorden en sanatoria. De laatste jaren neemt het lokale toerisme ook toe en wordt er gewerkt aan de infrastructuur. Einde van de middag komt u aan in Bishkek.

De laatste dag van de reis brengt u door in de hoofdstad Bishkek. Een aangename stad met veel parken, terrasjes en overal zicht op de besneeuwde toppen van het Tien Shan gebergte. Bezoek de grote Osh bazaar, een van de grootste markten van Centraal-Azie of enkele van de musea vol Sovjetnostalgia. Op dit moment is het staatshistorische museum in het in 1927 gestichte Leninmuseum i.v.m. renovatie gesloten. In het Frunze museum leert u meer over generaal Frunze, de Russische generaal die de stad voor de Russen veroverende en naar wie de stad lange tijd genoemd is geweest.