De Zijderoute: het klinkt als een mythisch begrip. Een naam die beelden oproept van kamelenkaravanen, karavaanserais, handelaars met zijde en specerijen, en uitgestrekte landschappen tussen Oost en West. Maar wie denkt dat de Zijderoute alleen een reliek van het verleden is, vergist zich. In de 21e eeuw leeft deze route voort — niet meer over zand en kameel, maar over staal en locomotief. Welkom bij de moderne treinreis langs de Zijderoute, waar geschiedenis, geopolitiek, en cultuur samenkomen op het spoor.

De Zijderoute is geen enkele, rechtlijnige weg, maar eerder een netwerk van wegen, paden en zeevaartroutes die zich uitstrekken over duizenden kilometers. Het traject begon in Xi'an, China, en liep via Centraal-Azië en het Midden-Oosten naar het Middellandse Zeegebied, waar het Europa bereikte. Deze route werd gedurende vele eeuwen gebruikt door kooplieden, ontdekkingsreizigers en pelgrims die goederen zoals zijde, kruiden, papier en glas vervoerden.

Hoewel de term "Zijderoute" pas in de 19e eeuw werd bedacht door de Duitse geograaf Ferdinand von Richthofen, was de route al rond 200 v.Chr. in gebruik en bleef het een belangrijke handelsader tot in de 14e eeuw, toen nieuwe zeevaartroutes het economisch minder relevant maakten.

Er zijn grofweg drie etappes die samen een reis langs de Zijderoute per trein mogelijk maken. Hieronder een verdiepend overzicht.

China: Van Xi’an tot de westelijke poorten

Xi’an, de oude hoofdstad van meerdere Chinese dynastieën, wordt vaak gezien als het symbolische beginpunt van de Zijderoute. Vanuit hier kun je reizen naar Lanzhou en vervolgens richting Urumqi en Kashgar, in de westelijke provincie Xinjiang. Door dit oude Turkestan kun je kiezen voor een route noordwaarts om de Taklamakan woestijn heen, of onderlangs. 

De regio is qua culturele rijkdom ongeëvenaard: bazaars waar je je in Perzië waant, houten moskeeën, en de overgang van Han-Chinese architectuur naar Centraal-Aziatische invloeden.

Centraal-Azië: De ziel van de Zijderoute

Na de grensovergang bij Khorgos of Alashankou betreed je de landen die ooit de kern vormden van de Zijderoute: Kazachstan, Oezbekistan, en Turkmenistan. Hier vindt de reiziger de grote oasen van cultuur en geschiedenis:

• Samarkand, met zijn turquoise koepels en de mythische Registan

• Bukhara, een stad waar het lijkt of de tijd stil heeft gestaan

• Tashkent, een Sovjet-stad met Centraal-Aziatisch karakter

Treinen in deze regio zijn verrassend modern (sneltrainsystemen in Oezbekistan), maar ook nostalgisch (sovjetstijl nachttreinen in Kazachstan). De spoorwegen vormen hier een verbinding tussen verleden en toekomst: ooit aangelegd door het Russische rijk, nu een integraal deel van China’s Belt and Road Initiative (BRI).

Van de Kaspische Zee naar Istanbul

Via Azerbeidzjan, Georgië, en oostelijk Turkije kun je uiteindelijk uitkomen in Istanbul — de brug tussen Azië en Europa. Dit deel van de reis brengt je door de Kaukasus, langs wijnvelden, bergdorpen, oude kloosters en hedendaagse steden in transformatie.

Het spoortraject Baku-Tbilisi-Kars, voltooid in 2017, is een strategisch onderdeel van de moderne “Nieuwe Zijderoute” – een door China gefinancierde corridor die Azië en Europa via spoor verbindt. Istanbul zelf, waar het Oosten de Bosporus oversteekt naar het Westen, is een passend eindpunt van deze reis.

Iran, treinreizen door het oude Perzie
Een andere zijderoute loopt door Iran. Je kunt de grens over van Turkmenistan naar Mashad en dan per trein verder naar Teheran en Tabriz. Hiervandaan vertrekken weer treinen naar Tatvan in Turkije, waar je weer doorkunt naar Istanbul. Maar we raden zeker aan om Iran een omweg te maken om legendarische steden als Isfahan en Shiraz te bezoeken.

Een reis langs de Zijderoute per trein is niet alleen een fysieke reis, maar ook een inkijk in de machtsverhoudingen van de 21e eeuw. China's "Belt and Road Initiative" is geen toeristisch project, maar een geopolitiek mega-initiatief. Nieuwe spoorlijnen, havens en logistieke hubs vormen een strategisch alternatief voor maritieme routes, en geven landen in Centraal-Azië een nieuwe rol op het wereldtoneel.

Als reiziger beweeg je dus niet alleen langs landschappen en steden, maar ook langs belangen, investeringen en diplomatieke spanningen.

• Taal: Russisch is nog steeds een lingua franca in veel Centraal-Aziatische landen. In China is Mandarijn dominant, in Turkije uiteraard Turks. Lokale talen (zoals Oezbeeks, Kirgizisch) zijn fascinerend, maar een paar basiswoorden volstaan.

• Visums: Dit is een serieuze uitdaging. Veel landen hebben aparte regels. Oezbekistan en Kazachstan zijn visumvrij voor veel Europeanen, maar Turkmenistan is berucht om zijn bureaucratie.

• Tickets boeken: In China zijn apps als 12306 essentieel, terwijl je in Centraal-Azië vaak via lokale reisbureaus of stations zelf moet boeken.

• Tijdzones & afstanden: Je steekt soms meerdere tijdzones over per dag. En afstanden zijn immens — onderschat het niet.

De Zijderoute staat bekend als een van de meest fascinerende reisroutes ter wereld. Van glorieuze steden met majestueuze moskeeën tot mysterieuze grotten met eeuwenoude schilderingen, de Zijderoute biedt een unieke reiservaring vol geschiedenis, cultuur en betoverende natuur. Hier zijn enkele van de meest bijzondere bestemmingen en bezienswaardigheden langs de route.

Samarkand, Oezbekistan: De Parel van Centraal-Azië

Samarkand, gelegen in het hart van Oezbekistan, is een van de oudste steden ter wereld en een iconische stop op de Zijderoute. De stad staat bekend om zijn schitterende islamitische architectuur en wordt vaak de “Parel van Centraal-Azië” genoemd. Samarkand bereikte zijn hoogtepunt tijdens het rijk van Timoer Lenk (of Timur), die de stad tot zijn hoofdstad maakte en het tot een centrum van kunst en wetenschap ontwikkelde.

Het Registan-plein is het kloppende hart van Samarkand en een van de meest indrukwekkende pleinen ter wereld. Dit plein wordt omringd door drie prachtige madrassa’s (islamitische scholen) met kleurrijke tegelwerkgevels, sierlijke mozaïeken en indrukwekkende koepels. Het Registan-plein is vooral bij zonsondergang betoverend mooi, wanneer de stenen in warme kleuren oplichten.

Ook de Shah-i-Zinda-necropolis is een bezoek waard. Deze “Levende Koning”-complex is een heilige begraafplaats met een reeks blauwe en turquoise mausolea. Elk mausoleum is versierd met unieke tegels en patronen, die een beeld geven van de artistieke hoogstandjes van het oude Centraal-Azië. Samarkand biedt een glimp van de gouden eeuw van de Zijderoute en neemt reizigers mee naar een tijd waarin wetenschap en kunst hoogtij vierden.

Bukhara, Oezbekistan: Stad van Duizend Koepels

Bukhara, eveneens gelegen in Oezbekistan, was een belangrijk religieus en cultureel centrum op de Zijderoute. Met meer dan 140 architectonische monumenten wordt Bukhara ook wel de "Stad van Duizend Koepels" genoemd. De stad staat vol historische moskeeën, madrassa’s, badhuizen en markten, en is een waar openluchtmuseum van islamitische architectuur.

Het Poi Kalon-complex is een van de bekendste bezienswaardigheden van Bukhara en bestaat uit een indrukwekkende moskee, een madrassa en de iconische Kalon-minaret. Deze minaret, gebouwd in de 12e eeuw, is 47 meter hoog en heeft een rijk versierde façade met prachtig tegelwerk. Het verhaal gaat dat Dzjengis Khan zo onder de indruk was van de minaret dat hij beval deze te sparen toen hij de stad innam.

Een andere populaire locatie is het Ark-fort, een eeuwenoud citadelcomplex dat ooit diende als paleis voor de heersers van Bukhara. Het Ark-fort biedt een schitterend uitzicht over de oude stad en is gevuld met historische artefacten en tentoonstellingen die het verhaal van Bukhara en de Zijderoute vertellen. Ook de Labi-Hauz-bazar, een pittoresk plein omringd door madrassa’s en waterbassins, is een fijne plek om rond te wandelen en het lokale leven te ervaren.

De Mogao-grotten, China: Boeddhistische Kunst aan de Rand van de Woestijn

De Mogao-grotten, ook wel bekend als de Grotten van Duizend Boeddha’s, zijn een van de meest unieke bezienswaardigheden langs de Zijderoute. Gelegen aan de rand van de Taklamakan-woestijn, nabij de stad Dunhuang in China, bevatten deze grotten enkele van de best bewaarde voorbeelden van boeddhistische kunst ter wereld. De Mogao-grotten dateren uit de 4e eeuw en waren een belangrijk religieus en cultureel centrum voor boeddhistische monniken, handelaren en pelgrims.

De grotten bevatten meer dan 2.000 sculpturen en 45.000 vierkante meter aan muurschilderingen die boeddhistische verhalen, portretten van heiligen en mythologische scènes afbeelden. Deze muurschilderingen tonen niet alleen religieuze taferelen, maar ook invloed van diverse culturen die langs de Zijderoute reisden, zoals Perzische, Indiase en Griekse kunststijlen. Dankzij deze unieke mix worden de Mogao-grotten ook wel beschouwd als het “Louvre van de Woestijn.”

Bezoekers kunnen een aantal van de grotten bezichtigen onder begeleiding van gidsen die uitleg geven over de rijke geschiedenis en kunstwerken. De grootste Boeddhistische beelden in de grotten, waaronder een kolossaal Boeddhabeeld van 35 meter hoog, laten de indrukwekkende omvang van het boeddhistische erfgoed in dit gebied zien. Een bezoek aan de Mogao-grotten is als een reis terug naar het oude China, toen boeddhisme, kunst en handel hand in hand gingen langs de Zijderoute.

Xi’an, China: Het Begin van de Route

De stad Xi’an wordt vaak gezien als het beginpunt van de klassieke Zijderoute. Deze oude Chinese hoofdstad is doordrenkt van geschiedenis en was het vertrekpunt voor talloze handelaren en ontdekkingsreizigers die richting het Westen trokken. Xi'an staat vooral bekend om het wereldberoemde Terracottaleger, een van de grootste archeologische vondsten ter wereld. Dit indrukwekkende leger van duizenden levensgrote soldaten en paarden, gemaakt in opdracht van keizer Qin Shi Huang, trekt jaarlijks miljoenen bezoekers.

In de historische stadsmuren van Xi’an kun je genieten van een prachtige stadswandeling of fietstocht, waarbij je uitzichten hebt op de oude stad en de moderne skyline. Ook de Moslimwijk is een aanrader; deze bruisende wijk biedt een unieke mix van Chinese en islamitische cultuur, met smalle straatjes gevuld met geuren van lokale gerechten zoals lamsvlees, noedels en gestoomde broodjes. De Grote Moskee van Xi’an, een van de oudste en best bewaarde moskeeën in China, is ook een bezoek waard en toont de unieke fusie van islamitische en Chinese architectuur.

Karavanserai's: Herbergen van de Oude Wereld

Langs de Zijderoute waren karavanserai’s van onschatbare waarde voor handelaren en reizigers. Deze versterkte herbergen boden niet alleen onderdak, maar ook veiligheid tegen rovers en de extreme omstandigheden van woestijnen en bergen. Vaak gebouwd op strategische locaties, zoals kruispunten van handelsroutes of in de nabijheid van waterbronnen, waren karavanserai’s een plek waar handelaren konden rusten, hun dieren verzorgen, en contacten leggen met andere reizigers. Dit maakte ze tot belangrijke centra van culturele en commerciële uitwisseling.

Vandaag de dag zijn veel karavanserai’s nog te bezichtigen, met name in landen als Iran, Oezbekistan en Turkije. De Rabati Malik Karavanserai in Oezbekistan is een prachtig voorbeeld, met zijn indrukwekkende poort en traditionele architectuur. In Iran zijn karavanserai’s vaak omgebouwd tot guesthouses waar reizigers kunnen overnachten en zo de ervaring van de oude Zijderoute opnieuw kunnen beleven. Deze locaties bieden een unieke kans om terug in de tijd te gaan en een idee te krijgen van het leven van de oude handelaren.

Isfahan, Iran: Perzische Pracht en Pronkstuk van Architectuur

De stad Isfahan was een van de belangrijkste en mooiste steden op de Zijderoute. Door haar gunstige ligging was Isfahan een welvarend handelscentrum waar Perzische, Arabische, Turkse en Mongoolse culturen elkaar ontmoetten. Tegenwoordig is Isfahan beroemd om zijn islamitische architectuur, indrukwekkende moskeeën en sfeervolle pleinen.

Het Naqsh-e Jahan-plein, ook bekend als het Imamplein, is een van de grootste pleinen ter wereld en staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het wordt omringd door enkele van de mooiste voorbeelden van Perzische architectuur, zoals de Imam-moskee, de Sheikh Lotfollah-moskee en het Ali Qapu-paleis. De betegelde mozaïeken, imposante koepels en sierlijke bogen vormen een hoogtepunt van de islamitische kunst en architectuur.

Een bezoek aan de bazaar van Isfahan, die zich uitstrekt langs het plein, geeft je een inkijkje in de levendige handelsgeschiedenis van de stad. Hier kun je Perzische tapijten, keramiek, miniatuurschilderingen en sieraden kopen, en de ambachtslieden zelf aan het werk zien.

De Woestijnen langs de Zijderoute: Stilte en Mysterie

De Gobi- en Taklamakan-woestijnen in Centraal-Azië zijn enkele van de meest beruchte en uitdagende delen van de Zijderoute. Handelaren die deze uitgestrekte woestijnen doorkruisten, stonden voor enorme moeilijkheden: intense hitte overdag, ijzige kou ’s nachts en een schaarste aan water en voedsel. Tegenwoordig trekken deze woestijnen avontuurlijke reizigers aan, die worden beloond met dramatische landschappen, eindeloze zandduinen en een haast mystieke stilte.

In de Taklamakan-woestijn, vlakbij de stad Dunhuang in China, kun je de Singing Sand Dunes en het Maanmeer bezoeken, een klein, halvemaanvormig meer dat midden in het woestijnlandschap ligt. De naam "Singing Sand Dunes" verwijst naar het geluid dat de zandkorrels maken wanneer de wind eroverheen waait, een ervaring die reizigers vaak omschrijven als magisch.

In de Gobi-woestijn, die zich uitstrekt over delen van China en Mongolië, zijn de landschappen gevarieerd en ruig. Hier kun je kamperen, ritten op kamelen maken en genieten van heldere sterrenhemels die onvergetelijk zijn.

De Bergen langs de Zijderoute: Kirgizië en Tadzjikistan

De Zijderoute doorkruiste ook de machtige bergketens van Centraal-Azië, waaronder het Tien Shan-gebergte in Kirgizië en de Pamir-bergen in Tadzjikistan. Dit waren gevaarlijke maar essentiële routes voor handelaren. De Torugartpas, die China met Kirgizië verbindt, was een belangrijke doorgang, en blijft een populaire route voor avontuurlijke reizigers die houden van ruige landschappen.

De bergen langs de Zijderoute bieden adembenemende uitzichten en talloze mogelijkheden voor trektochten. In Kirgizië ligt het beroemde Song-Köl-meer, een hemelsblauw bergmeer omringd door groene heuvels en nomadententen, ook wel yurts genoemd. Hier kun je overnachten bij nomadenfamilies, die nog steeds een traditionele levensstijl volgen en hun vee hoeden in de bergen.

Tadzjikistan biedt avontuurlijke reizen langs de Pamir Highway, een van de hoogste wegen ter wereld, die slingert door de Pamir-bergen. De landschappen zijn spectaculair, met besneeuwde pieken, diepe kloven en kristalheldere meren. Het is een van de minder bezochte delen van de Zijderoute, maar reizigers die hier komen, ervaren de authentieke sfeer van het oude Centraal-Azië en de ruige natuur die het decor vormde voor de Zijderoute.